ഗുരു ഗോപിനാഥ്
ഭാരതീയ നൃത്തകലയുടെ പ്രഥമഗണനീയരായ ആചാര്യന്മാരിൽ ഒരാളും, പ്രതിഭാധനനായ നർത്തകനും, കേരളനടനം എന്ന ആധുനിക സർഗ്ഗത്മക നൃത്തരൂപത്തിന്റെ ഉപജ്ഞാതാവുമായിരുന്നു ഗുരു ഗോപിനാഥ് എന്നറിയപ്പെട്ടിരുന്ന പെരുമാനൂർ ഗോപിനാഥൻ പിള്ള (ജീവിതകാലം :1908 ജൂൺ 24 – 1987 ഒക്ടോബർ 9). അധികമാരും ശ്രദ്ധിക്കാതെ കിടന്ന കഥകളിയെ ലോകത്തിനു മുൻപിൽ ആദ്യം പരിചയപ്പെടുത്തിയവരിൽ ഒരാളും അദ്ദേഹമായിരുന്നു.
ഗുരു ഗോപിനാഥ് | |
|---|---|
 | |
| ജനനം | പെരുമാനൂർ ഗോപിനാഥൻ പിള്ള 1908 ജൂൺ 24 |
| മരണം | ഒക്ടോബർ 9, 1987 (പ്രായം 79) |
| ദേശീയത |  ഇന്ത്യ |
| അറിയപ്പെടുന്നത് | കേരളനടനത്തിന്റെ ഉപജ്ഞാതാവ്, കഥകളി നർത്തകൻ |
| കുട്ടികൾ | വിനോദിനി ഗോപിനാഥ് ശശിമോഹൻ |
ദില്ലിയിലെ രാംലീലയുടെ സംവിധായകനായി അദ്ദേഹം പ്രവർത്തിച്ചു. സോവിയറ്റ്‌ യൂണിയനിലേക്കുള്ള ഇന്ത്യയുടെ ആദ്യത്തെ സാംസ്കാരിക സംഘത്തിൽ അദ്ദേഹം അംഗമായിരുന്നു.
കഥകളി എന്ന ക്ലാസിക്‌ കലാരൂപത്തെ പരിഷ്ക്കരിക്കാൻ മിനക്കെടാതെ അതിൽ നിന്ന്‌ സാധാരണക്കാർക്ക്‌ മനസ്സിലാക്കാനും ആസ്വദിക്കാന്നും എളുപ്പമായ ലളിതനൃത്ത സമ്പ്രദായം അദ്ദേഹം ആവിഷ്കരിച്ചു. ഏഴു പതിറ്റാണ്ട്‌ മുമ്പ്‌ ഗുരുഗോപിനാഥ്‌ തുടങ്ങിവച്ച ഈ ലളിത നൃത്തശൈലിയാണ്‌ കേരളത്തിൽ നൃത്ത കലയുടെ പ്രചാരണത്തിന്‌ ഊടും പാവുമേകിയത്‌.
ആധുനിക തീയേറ്റർ സങ്കൽപത്തിൽ ഊന്നി, ഒന്നോ രണ്ടോ മണിക്കൂർ നേരത്തെ ലഘുപ്രകടനങ്ങളാക്കി കഥകളിയേയും അതിലെ കഥാസന്ദർഭങ്ങളേയും മെരുക്കിയെടുത്തത്‌ ഗോപിനാഥാണ്. ഇങ്ങനെയാണ്‌ കഥകളിനൃത്തം എന്ന പേരിലൊരു നൃത്തശൈലി രൂപപ്പെടുന്നത്‌. പിന്നീടത്‌ കേരളനടനം എന്ന പേരിൽ പ്രസിദ്ധമാവുകയും ചെയ്തു
കഥകളിയെ തിരുത്തുകയോ പരിഷ്കരിക്കുകയോ ചെയ്യാതെ, അതിന്റെ സത്ത ഉൾക്കൊണ്ട്‌ തികച്ചും ശാസ്ത്രീയമായ നൃത്തരൂപം ഉണ്ടാക്കിയെടുത്തതാണ്‌ ഗുരുഗോപിനാഥിന്റെ പ്രധാന നേട്ടം.
കഥകളി തമസ്കൃതമായിരുന്ന അക്കാലത്ത്‌ ഗോപിനാഥും രാഗിണിദേവിയും പിന്നീട്‌ ഗോപിനാഥ് തങ്കമണി ട്രൂപ്പായും ഇന്ത്യയൊട്ടക്കും നടത്തിയ കഥകളി നൃത്തപ്രകടനങ്ങളാണ്‌ കേരളത്തിലെ കഥകളിയുടെ കേളികൊട്ടു ലോകത്തിന്‌ കേൾപ്പിച്ചത്‌.
കഥകളിക്കുളള പന്ത്രണ്ട്‌ വർഷത്തെ പ്രായോഗികവും സിദ്ധാന്തപരവുമായ പാഠ്യപദ്ധതിയെ പകുതിയാക്കി ചുരുക്കിയ ആചാര്യൻ എന്ന നിലയിൽ ഗുരുഗോപിനാഥ്‌ കഥകളിക്കാർക്ക്‌ പ്രാതഃസ്മരണീയനാണ്‌ എന്ന്‌ എൻ.വി. കൃഷ്ണവാരിയർ പറഞ്ഞിട്ടുണ്ട്‌. കഥകളിയുടെ ചരിത്രത്തിൽ ഇതുവരെയാരും ഉദ്യമിക്കാത്തതാണ്‌ ആഭ്യാസ പ്രാധാന്യമുളള പാഠ്യക്രമം ലളിതമാക്കുക എന്നത്‌ .
പന്ത്രണ്ടാം വയസ്സിൽ ഉറക്കത്തിൽ നിന്ന്‌ വിളിച്ചുണർത്തി വേഷമണിഞ്ഞ്‌ അരങ്ങേറിയ ഗുരു ഗോപിനാഥിന്റെ കലാസപര്യ 79 വയസ്സിൽ നൃത്തവേദിയിൽ തന്നെ കലാശം ചവുട്ടി അവസാനിച്ചു. 1987 ഒക്ടോബർ 9 ന്‌ എറണാകുളത്ത്‌ രാമായണം ബാലെയിൽ ദശരഥനായി വേഷമണിഞ്ഞ അദ്ദേഹം അരങ്ങത്തുതന്നെ മരിച്ചു. അരങ്ങിൽ വേഷഭൂഷകളോടെ ചിലങ്കകളോടെ മരിക്കുക എന്നത്‌ ഗുരുഗോപിനാഥിന്റെ അഭിലാഷമായിരുന്നു.
ഗുരു ഗോപിനാഥിന്റെ സ്മരണക്കായി കേരള സർക്കാർ തിരുവന്തപുരത്തെ വട്ടിയൂർക്കാവിൽ ഗുരുഗോപിനാഥ്‌ നടനഗ്രാമം എന്നപേരിൽ സ്മാരകം പണിതിട്ടുണ്ട്‌.
ജീവചരിത്രം
തിരുത്തുകകുട്ടനാട്ടിൽ (അമ്പലപ്പുഴ താലൂക്ക്‌) ചമ്പക്കുളത്തെ കഥകളി പാരമ്പര്യമുളള പെരുമാനൂർ തറവാട്ടിൽ മാധവിയമ്മയുടെയും കൈപ്പളളി ശങ്കരപ്പിള്ളയുടെയും മകനായി 1908 ജൂൺ 24 ന്‌ മിഥുനത്തിലെ പൂയം നക്ഷത്രത്തിൽ ജനിച്ചു. പ്രമുഖ കഥകളിനടനായിരുന്ന ചമ്പക്കുളം പാച്ചുപിള്ളയുടെ അനുജനായിരുന്നു അദ്ദേഹം.
അഞ്ചാം ക്ലാസുവരെ പഠിച്ചു പിന്നീട്‌ കഥകളി അഭ്യസിച്ചു. ചമ്പക്കുളം പരമുപിളളയായിരുന്നു. ഗുരുനാഥൻ.
12-ാ‍ം വയസിൽ അരങ്ങേറ്റം. രാത്രി കിടന്നുറങ്ങുകയായിരുന്ന ഗോപിനാഥനെ വല്യച്ഛൻ ശങ്കരക്കുറുപ്പ്‌ (ഗുരു കുഞ്ചു കുറുപ്പിന്റെ ജ്യേഷ്ഠൻ) വിളിച്ചുണർത്തി വേഷം കെട്ടിച്ച്‌ അരങ്ങിലേക്കാനയിക്കുകയായിരുന്നു. പന്ത്രണ്ട്‌ കൊല്ലം കഥകളി പഠിക്കുകയും ആറേഴുകൊല്ലം കഥകളിയിലെ എല്ലാത്തരം വേഷങ്ങളും അരങ്ങിലവതരിപ്പിക്കുകയും ചെയ്തു 19-ാ‍ം വയസ്സിൽ കൊല്ലൂർ മൂകാംബികാക്ഷേത്രത്തിൽ കാൽനടയായി ചെന്നു ദർശനം നടത്തി. അതിൽപ്പിന്നെ തികഞ്ഞ ദേവീഭക്തൻ.
വളളത്തോളിന്റെ ക്ഷണമനുസരിച്ച് കഥകളി വടക്കൻചിട്ട പഠിക്കാൻ കലാമണ്ഡലത്തിലെത്തി. അനന്ദശിവറാം, കലാമണ്ഡലം മാധവൻ, കലാമണ്ഡലം കൃഷ്ണൻനായർ എന്നിവർ ആദ്യ ബാച്ചിലെ കുട്ടികളായിരുന്നു.
23-ാ‍ംവയസ്സിൽ അമേരിക്കൻ നർത്തകിയായ രാഗിണിദേവിയോടൊപ്പം നൃത്ത സംഘമുണ്ടാക്കാൻ ബോംബെക്കുപോയി. പിന്നീട്‌ ഭാരതപര്യടനം. ഇതാണ്‌ 'കേരളനടനം' എന്ന നൃത്തരൂപം ആവിഷ്ക്കരിക്കാൻ ഗുരുഗോപിനാഥിനെ പ്രാപ്തനാക്കിയ കാലഘട്ടം.
തിരുവിതാംകൂർ മഹാരാജാവിൽ നിന്നും വീരശൃംഖല. കഥകളിയിലെ കേകിയാട്ടത്തെ ആധാരമാക്കി സംവിധാനം ചെയ്ത മയൂരനൃത്തമാണ്‌ അദ്ദേഹത്തെ വീരശൃഖലക്ക്‌ അർഹനാക്കിയത്‌. ഈ ബഹുമതി ലഭിച്ച ഏറ്റവും പ്രായം കുറഞ്ഞ വ്യക്തിയായിരുന്നു ഗുരു ഗോപിനാഥ്. അതിൽപിന്നെ ആർക്കും തിരുവിതാകൂർ രാജാവ്‌ വീരശൃംഖല നൽകിയിട്ടില്ല.
1935-ൽ ടാഗോറിൽ നിന്നും പ്രശംസ. 1936-ൽ വിവാഹം. കലാമണ്ഡലത്തിലെ ആദ്യത്തെ മോഹിനിയാട്ടം വിദ്യാർത്ഥിനിയായിരുന്ന കുന്നംകുളം മങ്ങാട്ടുമുളക്കൽ തങ്കമണിയായിരുന്നു ഭാര്യ. ഗോപിനാഥ്-തങ്കമണി ട്രൂപ്പ്‌ ഇന്ത്യയിലും വിദേശത്തും നൃത്തപരിപാടികള് അവതരിപ്പിച്ച്‌ പുരസ്കാരങ്ങളും പ്രശസ്തിയും നേടി. ഇവർക്ക് നാല് മക്കളാണ്: വാസന്തി, വിലാസിനി, വിനോദിനി എന്നീ പെണ്മക്കളും വേണുഗോപാൽ എന്ന മകനും.
തിരുവിതാംകൂറിലെ കൊട്ടാരം നർത്തകനായി നിയമിതനായി.
1938-ൽ ചെന്നൈയിലെത്തി 'നടനനികേതൻ' സ്ഥാപിച്ചു. മലയാളത്തിലെ മൂന്നാമത്തെ സിനിമയായ പ്രഹ്ലാദനിൽ ഹിരണ്യകശ്യപുവായി അഭിനയിച്ചു (തങ്കമണിയായിരുന്നു കയാതു). 'ജീവിതനൗകയിൽ യേശുക്രിസ്തുവായി അഭിനയിച്ചു. തമിഴ്‌ തെലുങ്ക്‌ സിനിമകളിൽ നൃത്തപ്രധാനമായ വേഷങ്ങൾ കെട്ടിയിട്ടുണ്ട്‌.
1954-ൽ പ്രധാനമന്ത്രി നെഹ്‌റുവിന്റെ ക്ഷണപ്രകാരം റഷ്യയിലേക്കുളള ആദ്യത്തെ ഇന്ത്യൻ സാംസ്കാരിക സംഘത്തിൽ അംഗമായി വിദേശയാത്രകൾ നടത്തി.
1959-ൽ ദില്ലിയിലെ ഭാരതീയ കലാ കേന്ദ്രത്തിന്റെ രാംലീലയുടെ ഡയറക്ടറായി. ഇന്നു കാണുന്നമട്ടിൽ വിവിധ ഭാരതീയ നൃത്തങ്ങളുടെ കഥകളിയും സമന്വയിപ്പിച്ച്‌ രാംലീലക്ക്‌ ശാസ്‌ത്രീയ അടിത്തറയുണ്ടാക്കി ചിട്ടപ്പെടുത്തിയത്‌ ഗുരുഗോപിനാഥായിരുന്നു.
1961-ൽ എറണാകുളത്ത്‌ ‘വിശ്വകലാകേന്ദ്രം’ സ്ഥാപിച്ചു . 63-ൽ അത്‌ തിരുവനന്തപുരത്തെ വട്ടിയൂർകാവിലേക്ക്‌ മാറ്റി.
പ്രായാധിക്യത്തിന്റെ അവശതകളുണ്ടായിരുന്നെങ്കിലും അവസാനനാളുകൾ വരെയും ഗുരു ഗോപിനാഥ് സജീവമായിരുന്നു. 1987 ഒക്ടോബർ 9-ന്‌ 79-ആം വയസ്സിൽ എറണാകുളത്ത്‌ കേരള ഫൈൻ ആർട്‌സ്‌ സൊസൈറ്റിയുടെ ഭാരതകലോത്സവത്തിന്റെ അരങ്ങിൽ വച്ച് അദ്ദേഹം അന്തരിച്ചു. അദ്ദേഹത്തിന്റെ അന്ത്യാഭിലാഷം പോലെ അരങ്ങിൽ കിടന്ന് മരിക്കാൻ അദ്ദേഹത്തിന് ഭാഗ്യം ലഭിച്ചു. രാമായണം ബാലേയിൽ ദശരഥനായി അഭിനയിച്ചുകൊണ്ടിരുന്ന ഗുരു ഗോപിനാഥ് ദശരഥന്റെ മരണരംഗത്തിന് മുമ്പുതന്നെ ഈ ലോകത്തോട് വിടപറഞ്ഞുകഴിഞ്ഞിരുന്നു.
പ്രസിദ്ധമായ നവരസാഭിനയം
തിരുത്തുകഗുരുഗോപിനാഥാണ് നവരസങ്ങൾ ആദ്യം നൃത്തരൂപത്തിൽ അവതരിപ്പിച്ചത്‌. നവരസങ്ങളും ഭാവങ്ങളും മുഖരാഗങ്ങളും തമ്മിലുള്ള ബന്ധം, ഓരോ രസങ്ങളും അവതരിപ്പിക്കേണ്ട വിധം, രസങ്ങൾക്ക്‌ അനുസൃതമായി കാര്യങ്ങൾ, കഥാപാത്രങ്ങൾ, ജീവിത മുഹൂർത്തങ്ങൾ എന്നിവ കോർത്തിണക്കി ഗുരുഗോപിനാഥ്‌ അവതരിപ്പിച്ചിരുന്ന നവരസാഭിനയം അവിസ്മരണീയമായ അനുഭവമായിരുന്നു എന്നാണ് കലാനിരൂപകർ വാഴ്ത്തിയത്‌.
ശൃംഗാരം, വീരം തുടങ്ങി ശാന്തം വരെയുള്ള ഒമ്പത്‌ രസങ്ങൾ അവയുടെ സ്ഥായി- സഞ്ചാരീ ഭാവങ്ങൾ മുഖരാഗം എന്നിവ, തെല്ലും ഏറ്റകുറച്ചിലില്ലാതെയും അനൗചിത്യമില്ലാതെയും അവതരിപ്പിക്കുക ശ്രമകരമായ കാര്യമാണ്‌. നവരസങ്ങൾ കാണികൾക്ക്‌ ഹൃദ്യമാകണമെങ്കിൽ അത്‌ സൗന്ദര്യാത്മകവും ശാസ്ത്രനിഷ്ഠവും അതേപോലെ സംവേദനക്ഷമവുമാകണം.
ഗുരുഗോപിനാഥിന്റെ നവരസപ്രകടനത്തിന്‌ ഈ ഗുണങ്ങളെല്ലാം ഉണ്ടായിരുന്നു. മിതവും സാരവുമാണ്‌ ഗുരുഗോപിനാഥിന്റെ നവരസാഭിനയം. കഥകളിക്കാരന്റേതുപോലെ അമിത പ്രകടനമോ, ലാസ്യ നൃത്തത്തിലെപ്പോലെ ലളിതവത്കരണമോ ഇല്ലാതെ, രസങ്ങൾ വേണ്ട തോതതിൽ ഉചിതമായി അവതരിപ്പിച്ച മറ്റൊരാചാര്യൻ ഉണ്ടായിട്ടില്ല.
യൗവനം തീരും മുമ്പെ ഗുരുഗോപിനാഥ്‌ അവതരിപ്പിച്ച നവരസങ്ങൾ അക്കാലത്ത്‌ ലോക ശ്രദ്ധ പിടിച്ചു പറ്റിയിരുന്നു. ഫ്രാൻസ്‌, ജർമ്മനി, അമേരിക്ക തുടങ്ങിയ സ്ഥലങ്ങളിലെ പല വിഖ്യാത കലാനൃത്ത മ്യൂസിയങ്ങളിലും ഈ നവരസപ്രകടനം ചിത്രങ്ങളായി പ്രദർശിപ്പിച്ചിട്ടുണ്ട്‌.
ഗുരുഗോപിനാഥിനെപ്പോലെ നവരസങ്ങളും ഭാവങ്ങളും സമർത്ഥവും സൗന്ദര്യാത്മകവുമായി അവതരിപ്പിക്കാൻ കഴിവുള്ള ഒരു കലാകാരൻ 20-ാ‍ം നൂറ്റാണ്ടിൽ ഇന്ത്യയിൽ ഉണ്ടായിട്ടില്ല എന്ന്‌ പ്രമുഖ നൃത്ത ഗവേഷകനുംനൃത്ത സംബന്ധിയായ ഏറ്റവും വലിയ വസ്തുശേഖരത്തിന്റെ ഉടമയുമായിരുന്ന പ്രഫ. മോഹൻ ഖോക്കർ പറയുന്നു. ഓട്ടേറെ വീഡിയോ ക്ലിപ്പുകളുടെയും നിശ്ചലച്ചിത്രങ്ങളുടേയും പിൻബലവും ഈ അഭിപ്രായ പ്രകടനത്തിനു പിന്നിലുണ്ട്
1920 മുതൽ 1998 വരെയുള്ള പ്രമുഖ ഇന്ത്യൻ നർത്തകരുമായി വ്യക്തിപരമായ അടുപ്പവും ബന്ധവും ഉണ്ടായിരുന്ന മോഹൻ ഖോകറിന്റെ ഈ അഭിപ്രായ പ്രകടനം ആധികാരികവും അനിഷേധ്യവുമാണ്‌. ഗുരു ഗോപിനാഥുമായി ഉണ്ടായിരുന്ന 50 കൊല്ലത്തെ പരിചയം വച്ച്, ഇന്ത്യയിലെ മറ്റു പ്രമുഖരായ നർത്തകരുമായി താരതമ്യം ചെയ്തുമാണ്‌ മോഹൻ ഖോക്കർ സുചിന്തിതമായ ഈ അഭിപ്രായം പറയുന്നത്‌.
മറ്റാരും ശ്രദ്ധിച്ചിട്ടില്ലാത്ത അനന്യമായ ഒരു സിദ്ധികൂടി ഗുരു ഗോപിനാഥിനുണ്ടായിരുന്നു. മുഖത്തിന്റെ ഒരു പാതിയിൽ ഒരു രസവും മറുപാതിയിൽ മറ്റൊരു രസവും കാണിക്കാനുള്ള കഴിവ്‌. ഇതിന്റെ തെളിവും മോഹൻ ഖോക്കറിന്റെ ഫോട്ടോ ശേഖരത്തിലുണ്ട്‌.
പ്രധാന നൃത്തങ്ങൾ
തിരുത്തുകബാലേ
തിരുത്തുകഏകാംഗ നൃത്തം
തിരുത്തുക- ശിവതാണ്ഡവം
- മയൂരനൃത്തം
- ഗരുഡ നൃത്തം
- കന്ദുക നൃത്തം
- വേടനൃത്തം
- കാളിയമർദ്ദനം
- തോടയം
- പുറപ്പാട്‌
യുഗ്മ നൃത്തം
തിരുത്തുക- രാധാമധവ നൃത്തം
- ശിവപാർവതി നൃത്തം
- സീതയും തമ്പുരാട്ടിയും
സംഘനൃത്തം
തിരുത്തുക- കർഷകനൃത്തം
- കേരളപ്പിറവി
- ഗാന്ധി സൂക്തം
- രാസലീല
- നിറങ്ങൾ
നാടക നടനം
തിരുത്തുക- ഭഗവദ്‌ ഗീത
- ചണ്ഡാല ഭിക്ഷുകി
- ഭാരത സ്ത്രീകൾ തൻ ഭാവശുദ്ധി
- സീതാപഹരണം
- അംഗുലീയ ചൂഡാമണി
- മഗ്ദലന മറിയം
പ്രധാന ശിഷ്യർ
തിരുത്തുകശ്രീലങ്കയുടെ ആസ്ഥാന നർത്തകൻ ചിത്രസേന, ഗുരു ഗോപാലകൃഷ്ണൻ, ഗുരു ചന്ദ്രശേഖരൻ, ഡാൻസർ തങ്കപ്പൻ (കമലാഹാസന്റെ ഗുരു), ഡാൻസർ സുന്ദരം ( പ്രഭുദേവയുടെ അച്ഛൻ), കേശവദേവ്‌, ലളിത, പത്മിനി, രാഗിണി, അംബിക, സുകുമാരി, സേതുലക്ഷ്‌മി, ഡാൻസർ ചെല്ലപ്പൻ, ഭവാനി, പ്രഫ. ശങ്കരൻകുട്ടി, വേണുജി, ഭാസ്കർ (സിംഗപ്പൂർ), യാമിനി കൃഷ്ണമൂർത്തി, പത്മാ സുബ്രഹ്മണ്യം, ബാലൻ മേനോൻ, രഞ്ജന (അമേരിക്ക), സൂപ്പയ്യ, വേലാനന്ദൻ, കൊരേറ (മൂവരും ശ്രീലങ്കക്കാരാണ്), ഡാൻസർ വാസു, രഘുറാം (ചെന്നൈ)ടി രാധാകൃഷ്ണന്‌,തപതി ചൗധരി ( കൊല്‌കൊത്ത)( കൊച്ചി)പ്രൊഫ.സുന്ദരേശ്വരി,വിശ്വകലാകെന്ദ്രം പങ്കജവല്ലി,സജീവ്കുമാര്‌.
പ്രധാന കൃതികൾ
തിരുത്തുക- കഥകളി നടനം
- അഭിനയാങ്കുരം (ഇംഗ്ലീഷ്, സംസ്കൃതം,മലയാളം)
- അഭിനയപ്രകാശിക
- ക്ലാസിക്കൽ ഡാൻസ്‌ പോസസ്‌ ഓഫ്‌ഇന്ത്യ(ഇംഗ്ലീഷ്)
- നടനകൈരളി
- താളവും നടനവും
- എന്റെ ജീവിത സ്‌മരണകൾ
പ്രധാന ബഹുമതികൾ
തിരുത്തുക| * | പുരസ്കാരം | നൽകിയ സംഘടന |
|---|---|---|
| 1 | ഗുരു | ഐ.പി.റ്റി.എ. (ഇന്ത്യൻ പീപ്പിൾസ്‌ തീയറ്റർ അസോസിയേഷൻ) |
| 2 | അഭിനവ നടരാജൻ | ബംഗാൾ മ്യൂസിക്‌ കോൺഫറൻസ്‌ |
| 3 | നടനാകലാനിധി | അഖില മലയാളി അസോസിയേഷൻ |
| 4 | നാട്യതിലകം | ഗുരുവായൂർ ദേവസ്വം |
| 5 | അക്കാദമി പുരസ്കാരങ്ങൾ | കേന്ദ്ര - കേരള സംഗീത നാടക അക്കാദമികൾ |
| 6 | കലാമണ്ഡലം പുരസ്കാരം | |
| 7 | ഡി. ലിറ്റ്‌ | രബീന്ദ്ര ഭാരതി സർവ്വകലാശാല കൽക്കത്ത. |